حليمه سعديه كه پيامبر صلى الله عليه و آله را براى شيردادن از حضرت آمنه گرفته بود و به منطقه خود در بيرون مكه آورده بود، مى گويد: همچنان كه همراه همسرم و محمد صلى الله عليه و آله مى رفتيم به چهل نفر از راهبان نصاراى نجران برخورديم.
يكى از آنان را ديدم كه اوصاف پيامبر صلى الله عليه و آله را براى بقيه توصيف مى كند و مى گويد: «در مكه مولودى در اين زمان ظاهر خواهد شد و يا ظاهر شده است كه صفات او چنين و چنان است، و به دست او ديار شما خراب خواهد شد و آثار شما منقطع مى گردد».
ناگهان آنان متوجه پسرى كه در آغوش من بود شدند و متوجه تطبيق اوصاف او با شخص موعود شدند. اين بود كه شمشيرها را كشيده به طرف محمد صلى الله عليه و آله حمله كردند تا او را به قتل برسانند!
ناگهان محمد صلى الله عليه و آله را ديدم كه سر به سوى آسمان بلند كرده و چشم به آن دوخته است. در پى آن رعدى به همراه موجى از آسمان به زمين آمد و آتش باريد به گونه اى كه من بر محمد صلى الله عليه و آله ترسيدم. ولى آن آتش به سمت راهبان رفت و آنان را سوزانيد و ما سالم مانديم.
مسيحيان با نزديك تر شدن به محل مباهله، پيامبر صلى الله عليه و آله را ديدند كه همراه چهار نفر در زير سايبان بين دو درخت بودند. اسقف اعظم درباره همراهان حضرت سؤال كرد كه آنان چه كسانى هستند؟ در پاسخ به او گفته شد:
اين پسر عموى پيامبر صلى الله عليه و آله (على بن ابى طالب عليه السلام) است كه دامادش و پدر دو پسرش و محبوب ترين خلق نزد اوست. آن دو كودك فرزندان دخترش از على عليه السلام
هستند كه آنان نيز محبوبترين خلق نزد پيامبر صلى الله عليه و آله هستند؛ و آن بانو دخترش فاطمه عليهاالسلام عزيزترين مردم و نزديكترينِ آنها به قلبش است.
با شنيدن اين پاسخ قلب نجرانيان به لرزه در آمد. آنان نامهايى را مى شنيدند كه چندى پيش در متن «جامعه» آنها را در كتب انبيا ديده بودند. آنان باور نمى كردند كه واقعا در برابر فاطمه عليهاالسلام قرار گرفته اند! محمد صلى الله عليه و آله در برابر آنان دست به دعا برداشته است! على عليه السلام در مقابل آنان دست ابتهال به سوى آسمان گرفته است! دو دست كوچك حسن و حسين عليهماالسلام براى مباهله بالا رفته است!
اكنون بايد اشك ريخت كه مسيحيان نجران با يادآورى عظمت اهل بيت عليهم السلام، از مباهله با آنان ترسيدند؛ ولى مسلمانان كه هر روز عظمت ايشان را از دو لب پيامبر صلى الله عليه و آله شنيده بودند، بى رحمانه خانه آنان را به آتش كشيدند و از حرمتشان نترسيدند و حيا نكردند!
عبداللّه بن زبعرى از مشركين بود، و در جنگ مسلمانان با اشعار هجو خود اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله را به مسخره مى گرفت، و مشركين را بر عليه مسلمانان تحريك مى كرد.
با فتح مكه توسط پيامبر صلى الله عليه و آله، عبداللّه از مكه فرار كرد و به نجران رسيد و وارد قلعه آنجا شد. او خبر فتح مكه را به اهل آنجا داد و گفت: محمد وارد مكه شده، و به نظر من سراغ قلعه شما هم خواهد آمد.
اهل نجران كه قلعه محكمى داشتند، پس از شنيدن اين خبر به محكم كارى بيشتر قلعه خود پرداختند؛ و حيوانات خود را جمع آورى نمودند، تا خود را آماده مقابله با پيامبر صلى الله عليه و آله نمايند.
بعدها ابن زبعرى نزد پيامبر صلى الله عليه و آله بازگشت و ضمن اشعارى از آن اقدام خود نزد حضرت عذرخواهى نمود.
با نزديك تر شدن نجرانيان به محل مباهله، اسقف اعظم نگاهى از روى يأس و نا اميدى به سيد و عاقب انداخت و براى اينكه آنان را از مباهله بر حذر دارد گفت:
به او نگاه كنيد كه با تنها فرزند و خانواده اش براى مباهله آمده است، و به حق بودن خود اطمينان دارد. از مباهله با او حذر كنيد. بخدا قسم اگر مراعات قيصر نبود مسلمان مى شدم، اما شما با او صلح كنيد بر آنچه كه بين شما و او توافق مى شود و به شهرهايتان بازگرديد و براى خود فكرى نماييد.
هنگامى كه مسيحيان نزديك تر آمدند و پنج تن عليهم السلام را از نزديك مشاهده كردند گفتند: «اينها صورتهايى است كه اگر خدا را قسم دهند كه كوه ها را از جا
بِكَند، آنها را از جا خواهد كَند».
اسقف اعظم كه داستان مباهله هاى انبيا را در كتب آسمانى خوانده بود با ديدن كيفيتى كه پيامبر صلى الله عليه و آله براى مباهله نشسته بود، بر خود لرزيد و به همراهانش هشدار داد: «بخدا قسم مانند انبيا براى مباهله بر سر زانوانش نشسته است».
روزى اسقف نجران همراه جماعتى كه پيرمرد زيبا روى و با هيبتى بين آنان بود نزد عمر آمد.
پيرمرد به عمر گفت: اى عمر! آيا در كتابتان قرآن خوانده ايد: «بهشتى كه پهنايش به اندازه بزرگى آسمان و زمين است»؟ پس جهنم كجاست؟
عمر ساكت شد و به اميرالمؤمنين عليه السلام گفت: شما جواب او را بده!
حضرت فرمود: آيا مى دانى هنگامى كه شب مى آيد روز كجاست؟ و هنگامى كه روز مى آيد شب كجاست؟
اسقف گفت: تا حال نديده بودم در اين مسئله كسى جواب مرا دهد. اى عمر، اين جوان كيست؟
عمر جواب داد: او على بن ابى طالب داماد پيامبر و پسر عموى او و پدر حسن و حسين است.
اسقف گفت: اى عمر، به من خبر ده از مكانى در زمين كه فقط يكبار بر آن آفتاب تابيده و نه قبل و نه بعد از آن هرگز دوباره نتابيده است!
ادامه مطلب: 72- لولا على لهلك عمر!
با رسيدن نجرانيان به جايگاه مباهله، سيد و عاقب مايل بودند علت اين مطلب را جويا شوند كه چرا حضرت با همين چند نفر براى مباهله آمده و جمعيت عظيمى را كه در آنجا حاضر بودند در مباهله شركت نداده است. لذا سؤال خود را اين گونه مطرح كردند:
تو را نمى بينيم كه با جمعيت زياد و با كسانى كه ظاهرى زينت كرده داشته باشند و همراه با جمعيتى كه به تو ايمان آورده اند به مباهله ما آمده باشى! همراه تو غير از اين جوان و اين زن و دو فرزند كسى را نمى بينيم. آيا مى خواهى به وسيله اينان با ما مباهله نمايى؟
پيامبر صلى الله عليه و آله كه متوجه منظورشان از اين سؤال بود، با صراحت اعلام كرد كه اين يك دستور الهى است و با لحنى جدى به آنان فرمود:
بلى، قسم به آنكه مرا به حق مبعوث كرده دستور داده شده ام به وسيله اينان با شما مباهله كنم. اينان هستند پسران و زنان و نفس ما، شما هم نمونه اينان را بياوريد!
جزئيات واقعه مباهله كه بيش از يك ماه طول كشيده، براى نسل امروز ناشناخته است. «مبـاهله» يك ماجراى تاريخى بلند از وقايع سالهاى آخر عمر پيامبر صلى الله عليه و آله است، كه با نامه اى از سوى آن حضرت به مسيحيان آغاز شد. پيرو آن در مجلسى عظيم و عمومى پيشگويى هاى كتب آسمانى درباره حضرت توسط مسيحيان قرائت شد. سپس نمايندگان نجران به مدينه سفر كردند و پس از مناظره با پيامبر صلى الله عليه و آله محكوم شدند.
پس از آن قرار بر مباهله بين آن حضرت و نجرانيان شد، كه اثبات حقانيت خود را به خدا واگذار كردند تا هر كدام حق را دانسته كتمان مى كند به عذاب الهى گرفتار شود. آيه قرآن به عنوان دستور مباهله نازل شد، و مقام با عظمت اهل بيت عليهم السلام را به همه فهمانيد و على عليه السلام را نفس پيامبر صلى الله عليه و آله معرفى كرد، تا همه بدانند كه جانشينى حضرتش مخصوص على بن ابى طالب عليه السلام است.
اينجا بود كه مسيحيان چون صدق آن حضرت را به خوبى مى دانستند، از مباهله و عذاب الهى وحشت كردند و سرباز زدند. اما پيامبر صلى الله عليه و آله آمادگى خود را اعلام كرد، و اين گونه حقانيت اسلام نزد همگان ثابت شد.
در پايان ماجرا، مسيحيان كه قدرت جنگ با مسلمانان را نداشتند و در مباهله هم شكست خورده بودند، پرداخت مبالغى براى حفظ جان خود در سايه پرچم اسلام را پذيرفتند، و حكم جزيه براى اولين بار در اسلام اجرا شد.
«نجرانية» يا «نجران الكوفة» نام منطقه اى در نزديكى كوفه بوده كه اكثر نصاراى نجران پس از آنكه به دستور عمر از سرزمين خود تبعيد شدند، به آنجا كوچ كردند. آنان در نجرانيه براى خود منطقه مسيحى نشين خاصى ايجاد كردند و كليساهايى ساختند، و به زراعت و تجارت مشغول شدند. عده اى از آنان نيز به شغل صرافى پرداختند.
اين آبادى در فاصله دو روزه تا كوفه در مسير شهر «واسط»، كنار نهرى بوده و در حاشيه جاده قرار داشته است. قبل از آمدن نجرانيان، اين سرزمين به مناسبت نهرى كه در آن جارى بوده «نهر اَبان» نام داشته، و سپس «نجران الكوفة» ناميده شده است.
عده كمى از نجرانيان هم به شام كوچ كردند، و در آنجا براى خود منطقه اى را آباد كردند كه به «نجران الشام» اشتهار يافت.
راهبان و كشيشان نجران نمى دانستند اخراج كننده از سرزمين شان چه كسى است ولى علائمى از او مى دانستند؛ تا آنكه روزى در حضور عده اى از آنان عمر سوار بر اسبى بود و در آن حال لباس او از روى رانش كنار رفت.
عده اى از اهل نجران كه آنجا بودند بر ران او لكه سياهى ديدند و طبق علاماتى كه از قبل درباره اخراج كننده خود از نجران سراغ داشتند، آن اوصاف را بر عمر منطبق ديدند و آن لكه سياه را قرينه قطعى بر اين مطلب دانستند و گفتند: اين همان كسى است كه در كتابهاى گذشته آمده كه ما را از سرزمينمان بيرون مى كند.
همچنين در زمان جاهليت ، عمر به شام سفر كرده بود. در منطقه «بلقاء» يكى از علماى مسيحى به دقت او را زير نظر گرفته بود تا آنجا كه به او گفت:
گمان دارم نام تو عامر يا عمران يا شبيه اين اسمها باشد.
عمر گفت: نام من عمر است. آن عالم مسيحى گفت: «ران خود را بيرون بياور تا ببينم»! عمر لباس خود را كنار زد و ديده شد كه بر روى يك ران او لكه سياهى به اندازه كف دست وجود دارد.
مرد مسيحى گفت: تو پادشاه عرب مى شوى!!
هنگامى كه عثمان به خلافت رسيد نجرانيان ساكن كوفه از فرصت استفاده كردند و بزرگانشان صلحنامه پيامبر صلى الله عليه و آله را نزد عثمان آوردند. آنها اظهار كردند كه قادر به پرداخت جزيه تعيين شده از سوى پيامبر صلى الله عليه و آله نيستند و درخواست تخفيف نمودند.
عثمان درخواست آنان را پذيرفت و به وليد بن عتبه حاكم خود در كوفه نامه اى نوشت كه متن آن چنين بود:
اما بعد، عاقب و اسقف و بزرگان نجران صلحنامه پيامبر صلى الله عليه و آله را نزد من آوردند و شرايط عمر را نيز به من نشان دادند.
من از عثمان بن حنيف در اين باره سؤال كردم و او به من خبر داد كه درباره نجرانيان تحقيق كرده و دريافته كه چون از سرزمين خود رانده شده اند، پرداخت دو هزار حلّه به حال آنان ضرر مى رساند.
بنابراين من دويست حلّه از جزيه آنان را به خاطر خدا و براى برابر بودن با ضرر اخراجشان از نجران كم كردم. من تو را به آنان سفارش مى كنم كه آنان در پناه اسلام هستند.
منذر بن علقمه برادر اسقف اعظم از دانشمندان نصارى و نيز از نمايندگان نجران بود كه به مدينه آمده بودند. او براى آنكه فكر مباهله را از سر نجرانيان بيرون كند در آخرين لحظات نزد سيد و عاقب رفت و گفت:
وقتى خبر رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله به اهل نجران رسيد، عده اى از آنان كه مسلمان شده بودند قصد ارتداد نمودند.
